مهارت حل مسئله (Problem solving skill) یک نیاز اساسی برای هر موجود جاندار میباشد که برای رفع چالش ها و مشکلات زندگی و افزایش کیفیت زندگی نیاز به یادگیری و استفاده از این دانش دارد. این مهارت یکی از مهارت های لازم برای زندگی میباشد. به عنوان مقاله ابتدایی در بحث مهندسی یا تفکر حل مسئله ابتدا نیاز داریم تا این مهارت را بیشتر بشناسیم.
تعریف حل مسئله
آقای یان رابرتسون در کتاب خود، مسئله یا Problem را به این صورت تعریف میکند (+):
وقتی وضعیت فعلی (Current State) خود را می‌شناسید و نیز می‌دانید که وضعیت مطلوب و هدف شما (Goal State) چیست؛ اما نمی‌دانید که با طی کردن چه مسیری میتوانید از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب برسید، عملاً با یک مسئله مواجه هستید.
تفکر یا مهارت حل مسئله چیست؟
با تعریف بالا، میتوانیم مهارت حل مساله را اینگونه تعریف بکنیم:
استفاده از مجموعه ای از راهکارها یا نوع تفکر یا دیدگاه که برای برطرف کردن نیاز و مساله استفاده میکنیم، مهارت حل مسئله مینامیم.
ما هر لحظه در حال حل مسائل زندگی کاری و یا شخصی هستیم ولی خودمان به این موضوع آگاه نیستیم. از ابتدای روز که بیدار میشویم، دائم در مغزمان مسئله حل میکنیم ولی اینقدر این کار را انجام دادیم که به ضمیر ناخودآگاهمان رفته است (ناخودآگاه برای حل نیازمندی های خود در تلاش هستیم بدون این که متوجه باشیم).
همانطور که در بالا اشاره شد، مهارت حل مسئله یک مهارت پایه برای زندگی میباشد. به این معنا که این مهارت صرفا مختص به یک سری از افراد نمیباشد. این مهارت فقط برای مدیران نیست و لازم است از ابتدا به کودکان آموزش دهیم. فارغ از سن، جنسیت، شغل و ... نیاز داریم برای حل مسائل ریز و درشت خود آموزش ببینیم.
راستش را اگر بخواهید، من خودم حل مسئله را یک مهارت تخصصی میدانم. حل مسئله در دل خود چندین مهارت دیگر را دارد که هر کدام به نوبه ی خود مهم و قابل توجه هستند. به عبارت دیگر، حل مسئله به عنوان یک مهارت مادر، چندین زیرمهارت در خود جای میدهد. برای این که مهارت حل مسئله خود را تقویت کنیم، نیاز داریم تا حدودی از هرکدام از آیتم های زیر اطلاعات و شناخت داشته باشیم.
- تفکر انتقادی (برای درک درست از مسئله)
- تفکر خلاق
- تفکر سیستمی
- مذاکره
- متقاعدسازی
- تصمیم گیری
مثال هایی از مسئله در زندگی شخصی یا کاری
به عنوان مثال میتوانیم چند نمونه از مسائل کوچک و بزرگ را با هم مرور کنیم تا بتوانیم تعریف مسئله را درک کنیم:
- برای شام / نهار چی درست کنم؟
- برای فلان مهمانی چی بپوشم؟
- برای خرید فلان چیز به کجا و از کدوم مسیر بروم؟
- برای عدم تاخیر در کارهای شرکت چکار بکنم؟
- برای اینکه صبح خواب نمانم، چکار باید بکنم؟
- تعارض و تنش در اداره را چگونه مدیریت و کم کنم؟
- ...
در این حالت ها ما میدانیم که حالت مطلوب چیست ولی نمیدانیم از چه طریقی باید نیازمندی خود را رفع کنیم (چون اگر روش حل نیازمندی را میدانستیم، دیگر با یک مساله مواجه نبودیم)
مراحل حل مسئله
فرآیند حل مساله را میتوانیم در حالت کلی به چند مرحله تقسیم کنیم:
- یافتن یا تشخیص مساله
- تعریف مساله
- تعریف اهداف
- خلاقیت و همفکری (یافتن راهکارهای مختلف)
- بحث و مذاکره
- تصمیم گیری
- اجرا و پایش
- فیدبک
برخی از ابزارها یا تکنیک ها
برای حل مساله و رفع نیازمندی و رسیدن به حالت و یا پاسخ مطلوب لازم است از ابزارها مخصوص آن استفاده کنیم.
- شش کلاه تفکر (Six Thinking Hats)
- نمودار استخوان ماهی (Fish bone Diagram)
- روش پنج چرا (5Whys)
در ادامه برخی از کتاب ها و منابع آموزشی برای یادگیری این مهارت را لیست کرده ایم که میتوانید به آنها نگاهی بیاندازید.
